حاکم در ایران نسبت به مساله «لباس» حساس بوده است. اگر بپذیریم که حاکم همواره در مواجهه با «سیاست» – به معنای کنش عمومی در جهت بهبود زندگی- عکس العمل نشان می دهد و با مداخله اش از خطری نزدیک به مرزهای اش پرده برمی دارد، باید قبول کنیم که لباس در ایران مساله ای عمیقا سیاسی است. پوشش ولباس، مساله ای سیاسی است چون پای مداخله پلیس را به میان می کشد. به تعبیر آگامبن هرجا پلیسی دیدید، بدانید آنجا «سیاست» رخ داده است. بی راه نیست که دولت در ایران همچون طراحان جهانی مد، تا این اندازه در فکر لباس اتباع خویش است.
حجاب اسلامی، تنها پدیده ای بوده است که منتقدان ومخالفانش حتی بدون برگزاری یک تجمع یا نوشتن یک مقاله انتقادی، آن را در طی این سال ها به مرور بر انداخته وبی معنا کرده اند. «پوشش مرکز» در پایتخت و شهرهای بزرگ به گونه ای است که صدها برابر از نوع اروپایی پوشش، برای حاکم، مخاطره آمیزتر است. چرا؟ روسری ها و مانتوها هم هستند، هم نیستند. این تعلیق، حاکم را معلق و مضطرب می کند. نوع لباس ها واشکال استفاده از آن، حق انحصاری حاکم برای حرکت در مرز قانون را می شکنند. تنها حاکم است که می تواند قانونا کار غیر قانونی انجام دهد. زن ها با نوع پوشش تعلیقی شان، دقیقا در مرز قانون می ایستند: پوششان هم قانونی است، هم غیر قانونی. این مبارزه طولانی مدت حاکم با کسانی است که با حرکت در مرزها آن هم به گونه ای دسته جمعی و در زیر روشنی آفتاب، او را مضطرب می سازند .
دولت، متعلقات زن خودش را که در خیابان ها ومراکز اداری وفروشگاه ها هستند، نمی تواند به گونه ای دست کاری نشده در رسانه های تصویری اش نمایش دهد. گمان نکنید چون اینها را به رسمیت نمی شناسد و مجرم می داند (همچون پوشیده نگه داشتن چهره مجرمان وسارقان) پس نشان نمی دهد، مساله این است که نشان دادن هر تبعه زن، نشان دادن ماهیت حاکم است. نشان دادن » اجبار» است. دقیقا در همین جاست که اهمیت سیاسی «مساله زن» معلوم می شود. زن، گرانیگاه ومهم ترین اپوزیسیون است. اپوزیسیونی است که ماهیتا بودن اش در خیابان، لو دهنده است. نخستین داوری هر بیننده غریبه ای – حتی موافقان حجاب اسلامی- نسبت به نوع حجاب و پوشش زنان در ایران این است: حجاب زوری/اجباری3. این مساله مخاطره آمیز و تماما سیاسی است. هر زنی با نوع حجابش، ماهیت حاکم را نمایش می دهد. حاکمی که در برابر موضوع لباس و حجاب، همواره خود را در مواجهه با «اشباح» حس کرده است. نمی داند دراین میان باید یقه چه کسی و نهادی را بگیرد و برای همین در خلال گشت های پلیس اش، دست به دامان «کارفرهنگی» می شود؛ نمایشگاه می گذارد و برنامه تلویزیونی می سازد و کتاب چاپ می کند. هرجا نام کار فرهنگی از سوی حاکم به میان می آید، آن جا دقیقا جایی است که پلیس اش مستاصل شده و نمی داند چه کسی را باید بزند. این کار فرهنگی، ریشه ای کاملا سیاسی دارد: کدی است برای شناختن استیصال پلیس.

دو.
زیمل در مقاله ای درباره مد نوشت که شهر با آزاد ساختن فرد از بسیاری از قید وبندهای جامعه سنتی، فردیت را به ارمغان می­آورد؛ اما همین فرد آزاد شده، خود را در میانه فشار ساختارهای جامعه­ای می­یابد که دائماً به عرصه فردیت او تجاوز و تعرض می­ کند. از دید زیمل، فرد مدرن در این وضعیت، تنها با پیگیری نمادها و نشانه­ های منزلتی «مد» است که می­ تواند فردگرایی خود را گسترش داده و فشارهای زندگی جدید را تحمل کند. به یک معنا «خود» از طریق مصرف «مد» است که می ­تواند خود را اثبات کند.
از سویی دیگر مد ، دیالکتیک میان میل فرد به شبیه بودن به دیگران ازیک سو و درهمان حال متمایز بودن از دیگران است. هم گویای تمایزات طبقاتی است و هم موجب همبستگی­های گروهی می­شود. دوگانگی ای درمد متبلورمی شود که به صورت سنتزی عملی میان گرایش روانشناختی به «تقلید» وگرایش روانشناختی به «تمایز» ابرازمی شود. زیمل می نویسد:
«مد یعنی تمرکزآگاهی اجتماعی فرد برجایی که اسباب مرگ خود مد را نیز فراهم می کند. بی هیچ دلیل ملموسی ناگهان پدیده ای جدید درجایی ظاهرمی شود، تا اینکه بار دیگر فورا ازبین برود. مد شکلی زیباشناختی ازغریزه تخریب است؛ گسستی کاملا موقتی ازگذشته. در مد اصل حیات متغیر، جایگزین اعتقادات اصلی ، ماندگار و پا برجایی می شود که بیش ازپیش قدرت خود رادر مدرنیته از دست می دهند.»
نکته مهم دیگری که زیمل به آن اشاره می کند این است که اگر مد گرایش به همسان شدن و منفرد شدن (به گونه ای توامان) باشد، پس شاید این امر توجیه کند که چرا زنان به طور کلی این چنین به آن علاقمندند. از نظر وی، ضعف جایگاه اجتماعی زنان در قسمت اعظمی از تاریخ موجب شده تا آنان با آنچه عرف وشایسته است رابطه نزدیکی پیدا کنند؛ زیرا که ضعف تاریخی وتحمیل شده بر آنان این حالت را در وجودشان درونی کرده که از مسئولیت های پذیرش فردیت اجتناب ورزند و در سایه برگزیدن شکل زندگی همگانی از سو استفاده دیگران در امان باشند. اما از سویی دیگر، زنان تلاش می کنند که به میزانی از فردی شدن ومتمایز شدن دست یابند که هنوز در بنیان مستحکم عرف وسطح عمومی زندگی برایشان امکان دارد. مد، از نظر زیمل، این ترکیب را به بهترین وجه ممکن برای آنها ارائه می کند.
درکلانشهرهای ایران مدی که بیش از هر جای دیگر در لباس زنان خود را نمایان می­سازد، با تلقی زیملی، تلاش دم دستی زنان برای عرضه فردیت شان است. نوعی متمایز ساختن «خود» از «دیگری» با تقلید از»دیگری» ؛ یا به عبارت دیگرتلاشی همگانی برای متمایزساختن خود از کسانی که نمی خواهی مثل آنها باشی وشبیه ساختن خود به کسانی که دوست داری مثل آنها باشی برای بازتولید فردیت روبه اضمحلال. لباس های هماهنگ با مد نمادهایی هستند زیبا شناسانه – تخریب گرایانه برای نمایش فردیت. توجه دولت با تمامی ابزارش به لباس ها در واقع توجه کلیتی است که با فردیت اتباعش مورد تهدید قرار می گیرد. در هجوم به لباس ها همواره چیزی از ناخرسندی هست: ناخرسندی دولت از فردیت زنانه ومتمایز شدن افراد از اشکال رسمی ویکسان شدن با اشکال غیر رسمی و رقیب. تعقیب وگریزی همیشگی در خیابان ها.

سه.
بوردیو، اولین جامعه ­شناسی است که به صورت نظام­ مند به موضوع مصرف و «سبک زندگی» پرداخته است. از دیدگاه او، شرایط انضمامی و ملموس زندگی فرد و موقعیتش در ساختار اجتماعی است که منجر به «منش» خاصی در او می­شود. این منش خاص همان چیزی است که سبک زندگی او را مشخص می­کند. در واقع سبک زندگی، صورت بروز یافته ترجیحات فرد است که به شکل عمل درآمده و قابل مشاهده است.
مسأله­ ای که با عنوان معضل پوشش در «دولت» مطرح شده، ناشی از نوعی سبک زندگی است که به صورت عینی و قابل مشاهده در شکل ونوع آرایش، تنگی و کوتاهی مانتوها و… درآمده که بی ­شک برای فهم و بررسی آن، همچون هر منش دیگری، باید با شناخت از شرایط انضمامی فرد و ساختار اجتماعی او ـ که از این سبک زندگی پیروی می­کند ـ همراه باشد. حاکم که وضعیت لباس در ایران را «مسأله» می­بیند، پیش از به میان آوردن هر طرح و طراحی هر نوع مدی، برای شناختن چرایی این مسأله، می ­باید چگونگی وضعیت اجتماعی را فهم کند. یکی از هزار جزء این وضعیت، رابطه میان لباس و بدن در ایران است.
قدرت (فرهنگ و دولت) از حضور بی واسطه بدن در عرصه عمومی جامعه ایران، همواره جلوگیری به عمل می ­آورد. به بیان دیگر حوزه عمومی، خالی از هرگونه اندام برهنه است . در این وضعیت، » لباس» به گونه ای اغراق شده، کارکردهای نمایشی و اروتیک «بدن» را به عهده گرفته است. لباس، به عنوان واسط میان تن­ها، در شرایط فقدان حضور بدن، به بازنمای بدن، تبدیل می­ شود؛ انتزاعا جایگزین تن می­ شود. به همین سبب نسبت به دیگر جوامع، از اهمیت متفاوتی برخوردار می شود – تبدیل به امرپروبلماتیک می شود- و به عبارتی به صورت محور مصرف درمی آید. صنعت لباس امروزه در جامعه ایران موقعیتی مازاد از جایگاه کارکردی خود پیدا کرده و پر اهمیت ترین بازار مصرف را در اختیار دارد. بهترین مغازه ها در گران ترین مناطق شهری وبیشترین وارد کننده ها و قاچاقچی ها به گفته مقامات دولتی در حوزه لباس مشغول اند. خیابان های تهران در اختیار بوتیک های لباس است.
لباس­ های بدن ­نما و تنگ، مانتوهای کوتاه، شلوارهای برمودا و تی­ شرت­ های بی ­آستین در سطح شهر- با حمایت لوازم آرایشی و تکنولوژی های همراه- و درمجموع «مهمونیزه» شدن تمام سطح خیابان ها وشهر، گویای روند سرکوب «بدن» در عرصه عمومی است. بدنی که با استفاده از لباس و آرایش های اغراق شده سعی می کند از اغراق سرکوب، فرار کرده و خود را بازسازی ونجات دهد. لباس در این وضعیت بدن بدون اندامی است که بر علیه ارگانیسم حاکم صورت بندی می شود. ارگانیسم هایی که همواره به کارکرد اندام ارجاع می دهند و تن را نادیده می گیرند. این همان ارجاع دلوز به مفهوم تن در نزد اسپینوزاست. تنی اجتماعی که در رابطه ای پویا با ساختار درونی و بیرونی اش همواره تغییر شکل می دهد و امکاناتی جدید برای بروز خود را می سازد. بیراه نیست که دلوز تن را موتور تاریخ می داند. در واقع انباشته شدن شهر از بوتیک های لباس ونمایش بدن های پارچه ای در هاله ای از نورهای سفید و رنگین پشت شیشه های براق، گویای غیبت بدن واقعی و میل رو به تصاعد داشتن جایگزین هر چه بهتر برای آن است. تا زمانی که «لباس» نقش بازنمایی را برای «بدن» بازی می­ کند، نمی­ توان از اهمیت مازاد آن کاست.